Indrukwekkende expositie over zorglandgoed Dennenoord
‘Het leek een waar paradijs. Een watertoren en een kerk werden gebouwd.’
ZUIDLAREN- Het heeft hem veel jaren gekost, maar het is Rense Schuurmans gelukt een boeiende en indrukwekkende expositie op te startten bij Lentis Erfgoed. Meer dan 40 jaar was hij werkzaam als psychiaterverpleegkundige in onder andere Den Haag en Wagenborgen. In de jaren 70 heeft hij het psychologische landschap enorm zien veranderen. De laatste jaren onderzoekt hij als historicus de geschiedenis van de psychiatriewereld. Het meest bijzondere project dat Nederland gekend heeft, is hoogstwaarschijnlijk Dennenoord. Een compleet dorp waar ‘krankzinnigen en zenuwlijders’ vrij konden leven. Waar het personeel woonde in grote landhuizen en patiënten een levendig verenigingsleven wisten te onderhouden.
De bizarre geschiedenis van toen heeft Schuurmans weten vast te leggen in een expositie, waar door middel van video, foto en artikelen een zo compleet mogelijk beeld wordt geschetst van die roerende tijd. ‘Ik las vele boeken over die tijd en hoe de zorg toen werd aangeboden. Je komt dan ontzettend vreemde methodes tegen die vandaag de dag echt niet meer zouden kunnen. Het zou tegenwoordig al vreemd zijn om iemand krankzinnig of zenuwlijdend te noemen. Maar het is van alle tijden. Ieder mens heeft nou eenmaal de kans om vast te lopen in de samenleving.’
In 1892 kocht de ‘Vereniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders’ in Zuidlaren van de boermarke een stuk grond van maar liefst zestig hectare. Het was onontgonnen. Heide, struiken en bos vormden het landschap. Alles werd platgeschoven en er werden bouwplannen gemaakt voor een compleet dorp waar mensen met psychische klachten achter een hek konden worden opgesloten en verzorgd. ‘Als je dat nu zou doen, dan volgen er veel protesten. Toch was de insteek goed. Er werden nieuwe technieken bedacht, die helaas niet altijd goed uitpakten.’ Het leek een waar paradijs. Enkele paviljoenen, een watertoren en een kerk werden gebouwd. Ook werd een begraafplaats ingericht. Het begon steeds meer op een dorp te lijken. De geneesheer-directeur kreeg een riante villa op het terrein, de overige verplegers en verpleegsters woonden in de paviljoenen. Er werden akkers ontgonnen en bebouwd. Een grote boerderij werd herrezen uit de grond, goed voor vlees, eieren en melk. Het had meer faciliteiten dan menig dorpskern nu. ‘Het werd een echte gemeenschap. Vroom, een befaamd tuinarchitect, ontwierp een werkelijk schitterende Engelse landschapstuin. De patiënten sloten zich aan bij muziek-, dans- en toneelverenigingen. De fanatiekelingen sloten zich aan bij sportteams en maakten gebruik van onder andere de tennisbaan. Omstreeks 1905 had het landgoed 500 patiënten en vijftien paviljoenen. Begin jaren 20 werd tegen het landgoed de wijk Westlaren gebouwd, om meer medewerkers te kunnen huisvesten. De behandeling van de patiënten werd gericht op het actief bezig zijn. In de jaren 50 werkten 90 procent van de patiënten.’ Het is onvoorstelbaar, maar toch gebeurde het. Allerlei gradatie werd aangenomen. Mensen met psychoses, Korsakov, dementie of depressies. Alles leefde door elkaar achter hoge gesloten hekken. Dat beeld is nu wel veranderd. Steeds minder worden ze opgesloten en steeds meer wordt geprobeerd ze tussen de mensen te laten leven. ‘In de jaren 60 verminderde het zelfvoorzienende karakter van de instelling enorm. Steeds meer producten werden extern aangeleverd. Minder arbeidsmatige therapie en meer vrije creatieve therapie. De begrafenis werd gesloten en de muren en hekken afgebroken. Er werd in de jaren 70 een theater gebouwd om bezoekers en deelnemers met elkaar in contact te brengen. Steeds meer begonnen ze te leven in de maatschappij waar ze zich eerst niet thuis voelden. Dorpsbewoners mochten ook eten in het restaurant en patiënten kregen woningen met een eigen voordeur. Steeds minder patiënten kwamen er te wonen, maar wel werd er geïnvesteerd in faciliteiten zoals een kringloopwinkel en repaircafé. Het werd steeds meer een toevluchtsoord dan gesloten inrichting. De expositie van Schuurmans is dankzij de vele vrijwilligers van GGZ Lentis tot stand gekomen. Elke woensdagmiddag van 13:30 uur tot 16:30 uur is de expositie te bekijken op Lentis Erfgoed. Meer informatie: www.lentiserfgoed.nl.
